RAZVOJ SOVJETSKOG BORBENOG VOZILA PJEŠADIJE (I dio)

Invazija Ruske Federacije na Ukrajinu, primorala je ruske stratege da iz davno zaboravljenih hangara pokrenu stare (nove) mašine iz sovjetske epohe. U tom pogledu su borbena vozila pješadije (BVP) uz bok s tenkovima, apsolutne zvijezde borbenih vozila kopnene vojske. Izvještaji s fronta prepuni su podataka o broju uništenih BMP-ova, BMD-ova a uvelike se uvode i novi BMPT „Terminatori“. Naravno put razvoja sovjetskog, a danas ruskog borbenog vozila pješadije, datira iz ere hladnog rata. U tom pravcu je i savremena ruska koncepcija uvelike opterećena tehničkim rješenjima iz sovjetske ere, što genezu razvoja čini nezaobilaznom.  Evolutivni put razvoja sovjetskog BVP-a nije nimalo linearan već je rodovski i namjenski horizontalan po otvorenoj koncepciji koja je u određenom periodu hladnog rata, bila nesumnjivo kruna sovjetske misli u vojnom mašinstvu.

Za razumijevanje koncepta BVP-a neophodno je odrediti distinkciju koju vrlo često manje stručna javnost pa i mediji, smatraju sinonimnim pojmovima i konceptima. Naime, pitanje sinonimnosti borbenih vozila pješadije (IFV- infantry fighting vehcile) te oklopnih transportera (APC- armored personal carrier); i više je nego pogrešno ali jako etablirano. Pojednostavljeno, oklopni transporteri su stariji koncept koji se pojavio još u drugom svjetskom ratu s čitavim nizom modela (SdKfz, Bren carrier, M2) s jedinstvenim zadatkom da konceptualno ostvari doktrinu upotrebe motorizovane pješadije koja prati tenkove vozilima s malom balističkom zaštitom te teškim ili lahkim mitraljezom za svoju zaštitu. Suštinski uloga oklopnih trasportera je uloga „borbenog taksija“ koji doprema pješadiju i obezbjeđuje joj nastupanje po pravcima, ali se ne uvodi u borbu (!) jer nije spremno da se odupre oklopnim jedinicama pa i neprijatelju spremnom za protivoklopnu borbu.

Međutim u prvoj deceniji hladnog rata, nasuprot oklopnom transporteru formira se doktrinarna koncepcija upotrebe vozila koje će također imati ulogu „borbenog taksija“, ali i vozila sposobnog da odgovori na pitanja protivoklopne borbe kao i da pruži značajnu podršku nastupajućoj pješadiji pri čemu će imati sposobnosti napada širokog spektra ciljeva na zemlji pa i u zraku. U tom etalonu kompromisa između oklopnih jedinica (tenkova) i motorizovane pješadije, kroz proces dugoročnog planiranja ali i doktrirarnih diskusija i polemike vojnih stratega i inžinjerskih magnata- stvoren je koncept borbenog vozila pješadije. Međutim, pionirski program borbenog vozila pješadije nije došao iz Sovjetskog saveza već iz prototipskog modela zapadnonjemačke i francuske vojnotehničke sfere. Bio je to ne baš slavan program SPz 11-2 Kurz, ali je nesumnjivo dao odgovarajući model sovjetskim ekspertima u kojem pravcu bi trebalo sondirati put za novo tehničko-tehnološko rješenje.

Sovjetski početci razvoja borbenog vozila pješadije

Zavšetkom drugog sjetskog rata, sveopšti trend prelaska s motorizovane na mehanizovanu pješadiju koju prate vozila s poboljšanom balističkom zaštitom, nije zaobišao Sovjetski savez. U tom pogledu se i formacijska struktrura manevarskih jedinica unutar sovjetske armije izmijenila, pri čemu je tenkovski korpus postao tenkovska divizija sa oko 340 tenkova i 230 borbenih vozila pješadije (BVP).

Zadatak borbenih vozila pješadije sekundarno je koindirao s upotrebom taktičkog nuklearnog naoružanja pri čemu je trebao da zaštiti mehanizovanu pješadiju koju će vozila ubaciti u borbeni poredak. U tom pogledu najrevolucionarniji zahvat sovjetskog vojno-konstruktorskog mašinstva jeste serijska proizvodnja i prototipska demonstracija prvog sovjetskog borbenog vozila pješadije BMP-1 (rus. „Bojevaja Mašina Pehoti“). Ovim BVP-om stvorene su pretpostavke serijske proizvodnje s modernizacijama, varijantama i podvarijantama koje trebaju odgovoriti na širok spektar zahtjeva. Prije nego li se počelo promišljati o tehničkim karakteristikama BMP-1, bitno je istaći da je ovaj projekt pokrenuo niz tehničko-tehnoloških ali prije svega doktrinarnih rasprava. U tom periodu sovjetsku vojnu misao razdiru razmimoilaženja o budućnosti motostreljačke pješadije kao tradicionalne i doslijedne nasljednice pješadijske dominacije.

Borbeno vozilo pješadije BMP-1 (revolucija u vojnom mašinstvu i vojnoj teoriji)

Prototipska proizvodnja započela je počtkom šezdesetih, a samo vozilo po prvi put javno je prikazano 1967. godine na Crvenom trgu tokom parade povodom Dana pobjede. Prema imenu Bojevaja Mašina Pehoti, odnosno borbeno vozilo pješadije; upravo će BMP-1 imenovati ovu vrstu borbenog vozila. Sa revolucionarnim izgledom, mašinskom i karoserijskom izvedbom na gusjenice; na prvu je odražavao sve taktičko-tehničke uslove planiranog bojišta sovjetske armije. Zbog karakterističnog kratkocijevnog topa i protivoklopne rakete na kupoli, izgledao je kao laki tenk s mogućnošću transporta desetine pješadinaca, koji sa specifičnim izvedbama transportnog prostora, mogu ličnim streljačkim naoružanjem pružati podršku svojim snagama.

Svojom pojavom, BMP je potisnuo sve prethodne izvedbe borbenih transportera koji su imali uloge „borbenog taksija“ pri čemu je sekundarno pojavom BMP-a izvšena i snažna diversifikacija između mehaniziranih i oklopnih jedinica. U hladnoratovskoj konstelaciji snaga ali i aktuelnom načinu promišljanja projekcija sukoba Varšavnog i Sjevernoatlatskog pakta, BMP je trebao da najranjiviji rod pješadije uspješno sačuva od dejstva oružja za masovno uništenje, čija je upotreba bila očekivana u oba tabora.

Naoružanje kao za laki tenk

Na taktičkom nivou, BMP-1 se mogao boriti i s tenkovima i pružati podršku pješadiji kao i omogućiti pješadiji da dejstvuje iz vozila u pokretu. Pravo iznenađenje i spoj prevaziđenog i futuristički inovativnog na BMP-1 borbenom vozilu, bio je zapravo glatkocijevni i kratkocijevni top 73-mm 2A38 „Grom“. Prevaziđenost ovog topa ogledala se u njegovoj kratkocijevnosti pri čemu se taj koncept kratkocijevnih topova prevazišao još u drugom svjetskom ratu. Dok, s druge strane, suvremenost i inovativnost se ogledala u uvođenju (danas uobičajnog) glatkocijevnog topa. Sam top u kalibru 73 milimetra, nije pružao adekvatnu preciznost zbog neadekvatnog sistema upravljanja paljbom (SUP) i nedovoljne preciznosti.

Umjesto klasičnih protivtenkovskih penetratora (APESDS), top je ispaljivao kumulativna HEAT punjenja PG-9 i PG-15 (rus. Protivtankovna granata); a radilo se o istim punjenjima za ručni raketni bacač RPG-7. Iako je deklarisana brzina gađanja uz automatski punjač bila osam granata u minuti, u borbenim uslovima taj broj je efektivno bio dvije do tri granate. S druge strane, top iako je bio slabije preciznosti, imao je snagu da probije oklop debljine 100 mm svakog tada savremenog tenka od američkog M-60 Pattona, njemačkog Leoparda 1 ili britanskog Centuriona. Efektivni domet topa je iznosio 800 metara pri čemu je to ipak bilo dosta opasno u slučaju borbenog dodira sa tenkovskim jedinicama, ali taj nedostatak nadomještala je protivoklopna raketa na kupoli BMP-1 sa dometom do 3.000 metara.

Protivoklopna raketa 9M14 „Maljutka“ (NATO kodifikacije AT-9 „Sagger“), u periodu u kojem se pojavila bila je revolucionarno oružje koliko i sam BMP-1. Lansirna rampa na prednjem dijelu kupole bila je podesiva za montiranje nove rakete unutar kupole, pri čemu je topnik bio zaštićen tokom montiranja nove rakete i postavljanja iste u borbeni ili marševski položaj. Žiroskopski opremljena na 3.000 metara probijala je oklop od 200 milimetara, uz borbeno krštenje u izraelsko-arapskim ratovima s ogromnom cifrom uspješnih pogodaka.

Ako je top od 73 milimetra bio nedovoljno precizan, sam BMP-1 je uz pomoć infracrvenog reflektora „Luna“ R1 mogao dejstvovati i noću. Dodatno top je posjedovao savremeni nišanski daljinomjer TKN-3B koji je na dnevnom ciljniku uvećavao x5, a na noćnom x3. Dodatna inovacija ogledala se instalaciji grijača RTS-27 koji je onemogućava zamrznuće leća u specifičnim vremenskim i terenskim uslovima. Od dodatnog naoružanja BMP-1 je posjedovao i spregnuti laki mitraljez PKT u kalibru 7.62 mm.

Konstrukcija i oklop

U periodu nastanka, BMP-1 izgledao je veoma futuristički sa specifičnim karoserijskim rješenjima. Po konstrukciji bio je projektovan da dopremi, prevozi i daje podršku desetini mehanizovane pješadije. Posadu samog vozila činili su vozač, topnik i komandir dok je transportni prostor rezerviran za osam vojnika, sa dvije klupe okrenute ka bočnoj projekciji vozila. Dva odjeljenja od po četiri vojnika imaju na bočnim stranama iznad klupa periskope te prilagođene puškarnice za dejstvo ličnim naoružanjem. Postoji osam prilagođenih otvora na vozilu pri čemu su dva prva s obe strane namijenjen mitraljezima PKM, a drugi su namijenjeni varijacijama AKM jurišnih pušaka. Svaki vojnik ima periskop za pregled prostora po kojem može da dejstvuje uz specifične cilindre koji onemogućuju da prilikom vatre, čahure i barutna isparenja izlaze van vozila. Vozač smješten na lijevoj strani vozila, vizualni pregled ostvaruje s tri periskopa TNPO-170, IR dvogled za noćno osmatranje TVNO-2.

Obzirom da vozilo ima amfibijske sposobnosti, svaki periskop ima podesivost za kretanje kroz vodu; pri čemu dodatno vozač ima i infracrveni tragač tipa OU-3GA2/OU-3GK dometa do 400 metara. Međutim pored svih inovacija, mašinska konstrukcija BMP-1 bila je najveće iznenađenje obzirom na nisku siluetu i veliku mobilnost. Sa 14 tona mase, BMP-1 je s 6-cilindarskim motorom UTD-20 ima 300 konjskih snaga koje mu obezbjeđuju marševsku brzinu na putu do 65, na otvorenom terenu 45 dok u plovnom i amfibijskom režimu do 8 kilometara na sat. S druge strane jedna od mana bila je prilično slaba balistička zaštita od zavarenih čeličnih ploča. Najranjivija je bila gornja projekcija sa kupolom i zadnjim vratima za izvlačenje trupa, na tim dijelovima vozilo je bilo otporno na pješadijsku municiju i gelere. Prednja kosina trupa bila je otporna na pogotke i do 23 mm, a bočni prostori bili su sposobni balistički zaštiti do kalibra 12.7 mm

Borbena upotreba i eksportne varijante

Do početka osamdesetih, proizvedeno je ukupno oko 20.000 primjeraka BMP-1. Borbeno vozilo pješadije izvoženo je u sve bliskoistočne zemlje kao i članice Varšavskog lagera. Borbeno vozilo pješadije BMP-1 imalo je čitav niz mana koje su vremenom unaprijeđene, ali je u vremenu u kojem se pojavio, BMP-1 je bio prava revolucija. Gotovo svaka država u kojoj je bio izvezen, kreirala je svoju verziju prema potrebama i specifičnostima bojišta. Jugoslavija je primjerice, svoje borbeno vozilo pješadije M-80 kreiralo na osnovu sovjetske licence BMP-1.

Kada govorimo o borbenoj upotrebi, izdvaja se njegova masovna upotreba tokom izraelsko-arapskih ratova u armijama Sirije i Egipta. U pustinji do izražaja su došli neki dodatni nedostaci za vođenje rata u pustinji, koje su Arapi uspješno premostili. U duelima s izraelskim oklopom, ipak nije imao šanse, dok je zbog mobilnosti pružao izuzetne manevarske sposobnosti klinastog napredovanja. Sve nedostatke BMP-1 djelimično će popraviti verzija BMD-1 za padobraske jedinice, dok će pravu revoluciju i usavršavanje pružiti BMP-2.