Između istine i mita: 14. SS grenadirska divizija “Galicija”

Poslednjih godina povećano je interesovanje za naslijeđe Četrnaeste divizije Waffen-SS-a, poznate kao Waffen-SS Galizien. U ukrajinskoj ultra-nacionalističkoj mitologiji pripadnici ove jedinice su prikazivani kao borci za slobodu koji su se borili za nezavisnu Ukrajinu, njenu saradnju sa nacističkom Nemačkom odbacili su kao „sovjetsku propagandu“. Postoji sve veći jaz između mita i slike koja proizilazi iz arhivske građe. Ovaj članak se vraća na historiju jedinice, sa posebnim fokusom na aspekte njene historije koji tvorci mitova izostavljaju ili poriču: njegove ideološke temelje, njegovu odanost Adolfu Hitleru i umiješanost jedinica povezanih s ratnim zločinima nad civilima 1944. godine.

Ideološko brifiranje divizije

U februaru 1942. Andrii Mel’nyk, vođa konzervativnijeg krila OUN (Organizacija ukrajinskih nacionalista), napisao je: „U njemačkoj vojsci vidimo one koji su pod zastavom Adolfa Hitlera izbacili boljševike iz Ukrajine.“ Godine 1943. njegova OUN je snažno podržavala osnivanje ukrajinske SS jedinice. Podrška je stigla i od vlade Ukrajinske Narodne Republike u izbjeglištvu. Ukrajinski Centralni komitet i Grkokatolička crkva vodili su opsežnu kampanju regrutacije. 1943–44. OUN i njeno oružano krilo, Ukrajinska ustanička armija izveli su brutalnu kampanju masovnog ubijanja poljskih, jevrejskih i drugih manjina u Voliniji i Galiciji koja je odnela do 100.000 života. Tokom prvog mjeseca regrutovanja preko 80.000 Ukrajinaca dobrovoljno se prijavilo na dužnost: 30.000 je odbijeno na osnovu upitne političke pouzdanosti, a 20.000 zbog neispunjavanja fizičkih uslova. Na kraju je prihvaćeno 13.000–14.000 dobrovoljaca. Mnogi dobrovoljci su regrutovani iz kolaboracionističkih formacija.

Organizatori Waffen-SS Galizien naglasili su važnost jedinice za Hitlerovu Novu Evropu i nacističku pobjedu: „Svi pozivi Ukrajincima za diviziju bili su usmjereni na njihovo planirano raspoređivanje, a ne za Ukrajinu ili ukrajinska kulturu, već kao doprinos ukrajinske etničke grupe u borbi za odbranu od boljševizma i za novu Evropu.“ Dobrovoljce su učili da su dio odabrane elite, koja se bori protiv primitivnog, rasnog neprijatelja, „smrtonosne opasnosti, koja nam prijeti iz azijskih stepa“… kao i da brane „tradicije galicijske ukrajinske borbe u borbi za zajedničku kultura svih ljudi časnog i lijepog dijela svijeta koji mi zovemo Evropa”.

Borbeni put divizije

Sredinom februara 1944. godine, ova divizija je imala svoje vatreno krštenje. Prve akcije su bile usmjerene protiv poljskih partizana na jugu Poljske. Bitka kod Brodija 16-22. jula 1944. bila je odlučujući trenutak u historiji divizije i najznačajniji vojni angažman jedinice.Zajedno sa šest njemačkih pješadijskih divizija manje snage, divizija Galicija je je imala zonu odgovornosti od oko 80 kilometara. Dana 8. jula, 13. korpus je prebačen u sastav 1. tenkovske armije. Galicijska divizija je stavljena u rezervu. Istog dana, sovjetske snage pod komandom maršala Ivana Koneva krenule su u napad. Do sljedećeg dana, razbili su njemačku diviziju sjeverno od 13. korpusa i odbili pokušaj njemačkog protunapada. Dana 15. jula, 1. i 8. tenkovska divizija, zajedno s jednim pukom iz divizije Galicija, raspoređene su u kontranapadu na sovjetski prodor u oblasti Koltiva od strane sovjetske Druge zračne armije, koja je u samo pet sati izvršila 3.288 letova aviona i bacila 102 tone bombi na njih dok su pokušavali probiti sovjetske linije. Ukrajinska divizija je potučena do nogu, pretrpevši 60 posto žrtava protiv znatno nadmoćnijih sovjetskih snaga. Divizija Galicija je rasporedila 11.000 ljudi u Brodiju, od kojih 7.400 se vodi kao nestalo u akciji. Preostalih 3.000 vojnika je raspoređeno u Neuhammeru u Šleskoj.

Od augusta 1944. jedinica je bila stacionirana u Slovačkoj, gde je bila je uključena u operacije protiv pobunjenika. Galicija je učestvovala u slamanju Slovačkog nacionalnog ustanka u saradnji sa nekim od najbrutalnijih SS protupobunjeničkih jedinica, kao što su: 18. SS dobrovoljačka divizija “Horst Wessel”, SS-Sturmbrigade “Dirlewanger”, odred “Vlasov” i druge SS i SD formacije do 5. februara 1945. godine. Bitno je istaći da je Slovački nacionalni ustanak bio je široka, antifašistička pobuna, usmjerena protiv Nijemaca i njegovog nemoćnog klerikofašističkog marionetskog režima.

Nakon što je potisnuta iz Slovačke, divizija je nastavila borbu protiv jugoslovenskih partizana u Sloveniji od januara 1945. do kraja rata. Otprilike u to vrijeme, Waffen-SS Galizien pridružio se niz bivših pomoćnih policijskih formacija, uključujući najveći dio Schutzmannschafta.

**Mustafa Dedović, vojni historičar