[FELJTON] Mihail Gorbačov od blata do Kremlja (III)

Kao i obično bez mnogo pompe i nepotrebnog ceremonijala u jesen 1968. godine, dugodišnji šef KGB-a Jurij Andropov došao je na odmor u Mineralne vode. U tom nadaleko čuvenom odmaralištu za bolesnike sa hroničnim bolestima, svake godine je u svojoj rezidenciji boravio i šef KGB-a; ali i cijeli Politbiro CK KPSS-a. Simpatičan, erudita i sa mnogo osjećaja za ugodno i ukusno; Gorbačov se pri prvom susretu svidio Andropovu. To prijateljstvo kumovati će strelovitom uspjehu prvom čovjeku stavropoljskog kraja, studentu koji se iz Moskve vratio u svoj blatnjavi kraj. U zaštiti Jefremova, Kulakova pa i Andropova; Gorbačov je sticao snažne oslonce za rast karijere. Ali je ipak 20 godina „orao politiku“ kao partijski radnik na najperifernijim sektorima i strpljivo čekao svoju šansu. A šansa je došla.

Teško da postoji političar svjetskog ranga koji je tokom svoje zamršene karijere vrlo često birao najperifernije i u tom trenutku najlošije opcije za razvoj karijere, od Mihaila Sergejeviča Gorbačova. Po prirodi funkcionalist, smatrao je da preraspodjela radnih mjesta nužno ne mora biti uslovljena strelovitim karijernim usponom. Jednostavno znao je da čeka svoj trenutak i da isti maksimalno kapitalizira.

Obzirom da je 1954. godine diplomirao na Pravnom fakultetu na MGU, Gorbačov je mogao ostati u Moskvi sa suprugom kao trećerazredni pripravnik u advokatskoj komori ili pripravnik nekog reonskog prokuratora. Obje opcije je odbio i odlučio se vratiti u kraj i napustiti sve komoditete Moskve, a rad u Komsomolu se obzirom na iskustvo i obrazovanje kao i deficitarnost obrazovanih kadrova u zavičaju – nametao sam po sebi. Većina iskusnih partijskih rukovodioca omladine u Komsomolu, tokom te 1954. i 1955. godine su povučeni u Berijin sigurnosno-obavještajni aparat.

Pun entuzijazma i nošen i dalje neurušenom dogmom lenjinizma, Gorbačov je vrlo brzo uspio prodrijeti u srž svih jeresi koje su mučile oblasne krajkome i gorkome. Uopšte posao koji je obavljao kao sekretar krajkoma je bio jedan od nezahvalnijih u to vrijeme, obzirom da mu je glavni prijevoz bilo pješačenje po partijskim ćelijama koje su uglavnom bolovale od inertnosti.

Već 1958. godine biva imenovan za šefa odjela za propagandu okružnog komiteta, a godinu kasnije postaje drugi sekretar okružnog komiteta. Taj streloviti uspon pratio je proces stalnog samousavršanja i truda, ali i konjukturnih okolonosti koje će se kroz karijeru gotovo pa namiještati Gorbačovu.

Napokon naš čovjek, a ne „dođoš“

Stavropoljski kraj je bio pravi rasadnik kadrova u najvišim ešalonima sovjetske politike. Odatle su u Moskvu kooptirani Mihail Suslov stalni član Politbiroa i siva eminencija genseka do pojave Gorbačova kao i  Fjodor Kulakov bliski suradnik Brežnjeva i desetogodišnji član Politbiroa. Iako visoko pozicionirani, stavropoljski kadrovi su uglavnom bili aparatčici s izuzetkom Suslova koji je imao izraženu osobnost polimata. Prema tome politički početci jednog kompletnog i obrazovanog političara na domaćem terenu odnosno u zavičaju, dali su snažan impetus političkoj karijeri Mihaila Gorbačova.

Stavropolj kao grad je brojao 123.000 stanovnika te je još uvijek bio u fazi industrijalizacije i elektrifikacije. Stambenih jedinica je naprosto bilo nedovoljno da bi se u tom periodu širio, pa je čak i Gorbačov po dolasku u grad kao podstanar živio sa suprugom u 11 kvadratnoj garsonjeri. U vrijeme opšta besperspektivnost bila je značajno zastupljena u svim porama društva. Radno sposobni muškarci su bili u gradovima koji su se još uvijek gradili ili na odsluženju vojnig roka. Sela su bila prilično zapuštena, a smještaju da i ne govorimo. Tu sivu masu mladih judi bez ikakvog propagandnog rada, Gorbačov je nastojao aktivirati; te je uz logističku potporu gorkoma formirao debatni klub u gradu.

Međutim pravu crtu Gorbačovljevog partijskog asketizma i rješenosti da se slijedi partijska linija, dokazala je i afera sa komosmorgom Grirgorijem Dobroskokinom koji je upetljao u brojne ljubavne afere. – Moraš da odeš, ili ću te ja smijeniti ili ćeš otići sam. Kakav si mi ti to komsomolski lider?! Bio je to Gorbačovljev stil, nedvojbeno uvjerljiv u pravovjernost ljudi i ideologije.

Za tu blatnjavu regiju daleko najznačajniju ulogu imale su banje u Mineralnim Vodama i Kislovodsku. Uopšte taj kraj Kavkaza bio je poznat po ljekovitosti te je cjelokupni Politbiro zbog hroničnih bolesti ljetovao uglavnom u Mineralnim Vodama, a ne na Krimu. Kada Gorbačov postane prvi čovjek Stavropoljskog kraja, ugostiti će najznačajnije političke ličnosti tadašnje KP SS-a. Vrijeme će pokazati da će se upravo u banjama Mineralne Vode, dogovoriti i isplanirati historijska politička smaknuća i promaknuća.

Sa Kulakovom u doba Hruščova

Dvadeseti kongres KPSS-a označio je kopernikanski obrat u socijalističkoj dogmi Sovjetskog saveza. Staljin je prokazan kao lider sa mnoštvom mana pri čemu je štampa mogla o tome naveliko da piše, a izdavačke kuće da objavljuju. U tom periodu štampa se i Solženjicinov roman Jedan dan u životu Ivana Denisoviča, koji je potpuno ogolio Staljinove čistke. Historičar Žores Medvedev smatra da je upravo Nikita Sergejevič Hručov pokrenuo Glasnost prije Glasnosti. Niko nije mogao pojmiti kolike će razmjere imati antistaljinistički impetus koji je inicirao Hruščov. Slikovita je u tom smislu i anegdota o uklanjanju Staljinove biste ispred Univerzoteta Ševčenko da bi se na isti pijedestal postavila bista Tarasa Ševčenka. Nakon dva dana neko je pijedestal išarao stihovima:

Eh, momci nevaljali,

šta ste to uradili,

na gruzijsko dupe

mene nasadili.

Tokom Hruščovljevog mandata na mjestu genseka, u okviru promjene starih staljinističkih kadrova, došlo je do snažnog poticaja za mlade i revnosne kadrove kakav je bio Gorbačov. U tom periodu on je iza sebe imao značajne uspjehe u komsomolskom aktivizmu, te je s 29 godina postao prvi sekretar stavropoljskog krajkoma. Svesrdnu podršku na tom vektoru napredovanja pružao mu je  Fjodor Kulakov, tada visoki funkcioner iz Moskve koji je nakon 20. Kongresa vraćen u Stavropolj. Iskustva koja će Kulakov podijeliti sa Gorbačovom biti će od impoznatnog značaja za dalje razvijanje Mihaila kao političara.

Dvorski puč i dolazak Brežnjeva

Kada postane gensek, tokom govora pred Savezom pisaca u junu 1986. godine Gorbačov će izjaviti da je Hruščovu vrat slomio aparat. Taj aparat se kako piše Roj Medvedev u knjizi Neka povijest sudi okupio septembra 1964. godine u lovu na rijeci Manič, u stavropoljskoj oblasti. Goste je okupio Kulakov, a puču je kumovao Leonid Iljič Brežnjev pri čemu je oko sebe okupio snažnu kastu staljinista. Hruščov je morao pasti i pao je, što je značilo da se Fjodor Kulakov opet vraća u Moskvu a da iz Moskve po kazni dolazi Leonid Jefremov.

Uopšte taj period Brežnjeva je najinertniji period Sovjetskog saveza, period sveopšteg stagniranja i prave gerontokratije. Brežnjev se okružio prijateljima koji mu neće ugroziti vlast, ali među njima je bio i Fjodor Kulakov koji je snažno vukao Gorbačova. Tu je potrebno napraviti jedan ekskurs, naime svaki od novoizabranih genseka iz provincije iz koje su dolazili su doveli i mnogo saradnika koje su kooptirali u više ešalone politike. Za Mihaila to su bile konjukturne okolnosti te je uskoro stigla i potvrda u vidu promaknuća. Imenovan je za partijskog organizatora prehrambeno-proizvodnih kombinata (kolhoza i sovhoza) u stavropoljskoj regiji. Sa aspketa političkog promaknuća, ovo činovanje je bilo više degradacija nego li napredovanje; ali trajna konstanta Mihaila Gorbačova bila je čekanje povoljnog trenutka.

Opet u klupama, opet u milosti Politbiroa

Prema svim karakteristikama i biografijama Mihaila Gorbačova, istančan osjećaj za erudiciju i panoramsko razmišljanje uz nepresušni šarm; krasili su ga tokom karijere. Uvijek spreman na usavršavanje, Gorbačov je bio svjestan da su njegova znanja o poljoprivredi vrlo skromna. S tim u vezi upisuje studij poljoprivredne ekonomije. Sa Jefremovom je često vodio žučne diskusije, ali je razvio izuzetan odnos sa svojim novim zaštitnikom. Kada je 1968. godine završio studij poljoprivredne ekonomije; Brežnjev ga je promaknuo u hijerarhiji te postaje drugi sekretar krajkoma i time prvi čovjek privrede Stavropoljskog kraja. Bitno je istaći da pozitivna strana Brežnjevljeve ere jeste bila u njegovoj želji da Centralni komitet postane akademsko vijeće te su i na nižim nivoima obrazovani ljudi opet postali tražena kategorija.

Godine 1969. pokreće eksperiment „Ipatovo“ koji se odnosio na poboljšanost sistema za navodnjavanje u kraju. Unatoč snažnim otporima dogmatika uspješno dovršava eksperiment pri čemu po prvi put moskovska Pravda spominje Gorbačova kao partoroga sposobnog prevazilaziti izazove. Dodatno unosi stidljivo elemente kapitalizma, odnosno novčane naknade za najsupješnije kolhoze. Krajem sedamdesetih godina karijara Mihaila Gorbačova doseže svoj polu-zenit, njegov štićenik Jefremov biva povučen u Moskvu na mjesto prvog zamjenika predsjednika Državnog komitgeta za nauku i tehnologiju SSSR-a. Mjesto prvog sekretara stavropoljskog kraja ostalo je upražnjeno, Brežnjev nije mnogo dvojio ko će zamijeniti Jefremova.